Heritage from Aai

Above: Aai in 1965

प्रिय संध्या, शारदा, रत्ना, कांचन,

आत्ताच रत्नाचा फोन आला की तू ह्या विषयावर आपले अनुभव कळव. मला हसूचं आलं . तुमचं जितकं कौतुक कराव तितकं थोडंच . खरं म्हटलं तर मला स्वयंपाकात अजिबात रुची नव्हती. १९ व्या वर्षी मी लग्न होऊन दिल्लीला आले तर आमचे मामंजी म्हणाले , 'तू अजिबात स्वयंपाक घरात जावू नकोस . तुझी जागा ऑफिस मध्ये आहे' . आमचे हे म्हणाले , 'आमच्याकडे भीमपाल नागपूरी जास्त तेज मसाले घालून खूप छान करतो' . माझ्या ते पथ्यावर पडलं . अन् आमचा मधुचंद्र ऑफीस ट्रेनिंग पासून सुरु झाला .

पण एक दिवस काय झालं भीमपाल सुट्टीवर गेला. मला मुदपाकखान्यात जावं लागलं. जसा जमेल तसा स्वयंपाक केला . हे लंच टाईम मधे जेवायला आले . मला वाटलं आता माझं खूप कौतुक करतील  पण पहिलाच घास तोंडात घेतला  अन् रागानं जेवणाचं ताट भिरकावून दिल . 'स्वयंपाक करता येत नव्हता तर लग्नाच्या भानगडीत पडायचं नाही नं' . अर्थात माझ्या डोळ्यातून गंगा जमुना वाहू लागल्या . मग मी मनात ठरवलं नवऱ्याचं प्रेम जिंकायला त्याच्या पोटात शिरावं लागत तर.

दिवसामागून दिवस जात होते पण स्वयंपाकघरात जाण्यासाठी वेळ नव्हता . भीमपाल मस्त सर्वात तेज मसाले घालून नागपुरी जेवण बनवायचा.सारे खूप खूष होते.

मला स्वयंपाक येत नव्हता पण जीभ खूप चटोर नाठाळ होती . कुणाच्या हातचं काही चांगल झालं की त्याची चव तोंडात रेंगाळायची . माझे वडील काकासाहेब श्रीखंड खूप छान करायचे. श्रीखंड वाढतांना हाताला झटका लागला पाहिजे असं ते म्हणायचे. माझ्या जवळ रेसीपी नव्हती पण माझं observation खूप होत . पहिल्यांदा श्रीखंड केलं पण अप्रतीम झालं . ह्यांनी अगदी बोटं चाटून चाटून खाल्लं . पुढे हे श्रीखंड इतक प्रसिद्ध झालं की नाट्यपरिषदेच्यावेळी पुरुष मंडळी आमच्याकडे जेवायला आली होती त्यात प्रसिद्ध नट दाजी भाटवडेकर जेवण झाल्यावर थोड श्रीखंड डब्यात घेवून गेले . आणि विंग मधे नाटकात entry होईपर्यंत बोटं चाटत बसले .

१० वर्षांची असेल मी . भंडाऱ्याला माई मावशीकडे गेले होते . दत्तजयंतीच भजन चालू होत . माईंनी खूप अप्रतीम पेढे केले होते . चव तोंडात होतीच . 30 वर्षांनी तसेच पेढे अस्मादिकांनी घरी भजन करून केले . रेसिपी नव्हती पण observation. 

अनरसे सुशीलाताई कडून शिकले . पण रेसीपी घेवून . पहिलाच प्रयोग यशस्वी झाला . दासनवमीच्या भंडाऱ्याला मी समाजात पातळभाजी खाल्ली . आळूची नाही - पालकाची केली  पिंगळेकाकू कडे बघून ,चकल्या ताराबाई कानतुटे कडून शिकले . सुखातीला खूप ट्रायल आणि एरर करावं लागलं . ढोकळे तर किती वर्षांपर्यंत ठोकळेच बनायचे . गामी aunty कडून त्याचं सीक्रेट कळलं आणि ढोकळे सगळीकडे प्रसिद्ध झाले .

एकदा पुण्याला गेले होते . माझ्या  आत्येबहिणीकडे बबुताईकडे . त्याच्यांकडे स्वयंपाकाला बाई आली होती . उत्तम चविष्ट रोजचा स्वयंपाक कसा करायचा हे मी observe केलं.

आमची मुलं दिल्लीत वाढल्यामुळे त्यांना छोले खूप आवडायचे . पातळभाजी अजिबात खात नव्हते. ते छोले, मी रामच्या मुंजीत आलेल्या कुंदनलाल हलवायाकडून शिकले. आता  'छोले Vs पातळभाजी ' असं राम नागपूरला गेला की लीलामावशी ला म्हणायचा.

माझं कॉलेज च5 शिक्षण लीलाताईकडेच झालं . तिच्याकडून रवा-ओलं नारळ , बेसनाचे लाडू पाहून पाहून शिकले. ते एवढे अप्रतीम व्हायचे की वनिता समाज्याच्या हळदीकुंकवाला माझ्याकडून लाडू आणि काळ्या चण्याची उसळ व्हायला पाहिजे असा अध्यक्षांचा आग्रह असायचा . हे लाडू त्यावेळचे भूतपूर्व सुप्रीम कोर्टाचे मुख्य जज् यशवंतराव चंद्रचूड यांनी खाल्ले व आमच्यावर स्तुतीसुमने उधळली. परत असे लाडू कधी खायला मिळतील म्हणून वाट बघत होते. मग त्यांना ते लाडू करून पाठवले . लिंबाच्या मिरच्यांच लोणच तर चितळे वकिलांना इतकं आवडलं की ते करून पाठविण्याची विनंती केली. कदाचित ते  खाऊनच सुप्रिम कोर्टात उत्तम argument करत असावेत.

वनिता समाजाची silver ज्युबिली होती त्यावेळी मी उपाध्यक्ष तर सुहास भिसे अध्यक्ष होत्या. 300 माणसांच्या जेवणाची जवाबदारी माझ्यावर टाकण्यात आली. त्यात मसालेभात व पातळभाजी, मिक्स भजी आणि पचडी इतकी हिट झाली की अध्यक्ष म्हणाली की अगं सिंधु मी अध्यक्ष असून मला कुणीच विचारलं नाही. तुझच नाव घेतात पाक कलाकृती उत्तम झाली की सर्वच तारीफ करतात. त्यामुळे माझे बरेच हितशत्रु पण निर्माण झाले हाते .

आज मी 85 व्या वर्षात पदार्पण केल आहे. उभं राहायला त्रास होतो तरी आपल्या हातांनीच करून खाते . वाईट सवय आहे. थोडी कमी जास्त चव झाली की आवडत नाही. परमेश्वरच चालवितो आहे . स्वतःला जास्त तेज मसाले , चमचमीत पदार्थ चालत नाहीत . पेढा खाल्ला स्पॉडिलायटिस चा अटॅक येतो . चकली तळली की तेलाचा वास डोक्यात जातो . तेव्हा झक् मारून simple eating and high thinking अशी माझी राहणी झाली आहे. आहे की नाही गंमत? पण पुढील पिढीला पारंपारिक पदार्थ शिकायला तुम्ही केलेला हा उपक्रम खूप स्तुत्य आहे . तुम्हा सर्वांचं कौतुक करावं तेवढ थोडं.

यशस्वी भव हा माझा आशिर्वाद . जगात माणूस जन्माला येतो तो सर्व नक्कल करून शिकतो. माझ पण तसचं आहे . ह्यात माझं काहीही नाही. दत्तातात्रयानी सुद्धा २४ गुरु केले होते. माझंपण ह्या पाककलेतील प्राविण्याचं श्रेय , क्रेडीट माझे वडील पहिले गुरु व दोघी बहीणी  लीलाताई व सुशिलाताई ला देते. त्यांच्या स्मृतीला शत शत वंदन. कारण गुरुशिवाय ज्ञान नाही. प्रत्येक गोष्टीला गुरु लागतो. एकलव्याने देखील द्रोणाचार्यांचा मातीचा पुतळा करून धनुर्विद्या शिकला .त्यांना गुरु मानलं म्हणूनच.

                 

                   तस्मै श्री गुरवे नमः

Mrs. Saraswati Kathalay

June.1.2021

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Translation in English of the above article:

Heritage from Aai

 

Dear Sandhya, Sharada, Ratna, and Kanchan,

          Ratna, my daughter insisted that I share my thoughts on my culinary journey. I couldn't resist bursting into laughter. Having said that, I feel genuine appreciation for the effort that you all are putting in for this blog.

          To be honest, l had absolutely no culinary interests when I came to Delhi at the age of 19 after my marriage. My father- in-law had been very encouraging by saying “Your rightful place is not in the kitchen but in the office.” My husband couldn't agree more. Chef Mahipal cooked great food with flavourful Nagpuri spices. This arrangement suited me well and thus started my early married life in our office and not in the kitchen.

          But it so happened that one day Chef Mahipal went on leave. The responsibility of cooking fell upon me. I tried my best. My husband instead of appreciating me, flung the dish in anger upon eating it. "Why marry if you can't cook", he thundered. My first experiment with cooking ended in tears. I figured that the key to winning his love was through his stomach! Thereafter, I decided to learn cooking to win my husband. But in spite of my desire I could not find time to be in the kitchen as the office kept me busy and my family happy as they had better food from Chef Mahipal.

          Although I couldn't cook, fine tastes would always linger on. My father, Kakasaheb, was expert in preparing Shrikhand. He maintained “Consistency is the crux of a well-made Shrikhand”. I did not have his recipe but had keen observation. The next time when I made shrikhand myself, it came out delicious and everybody enjoyed it to their heart's content. Eventually this dish became so popular that Dajee Bhatawadekar, a famous stage actor, who had come for Natya Parishad, had it during lunch and then carried it with him for savouring in between his entries on the stage!

          I was about ten, when I happened to visit my Mavashi at Bhandara. Mawashi had made excellent pedas. I carried that taste with me & thirty years later prepared the same during a Bhajan program to win the hearts of all food lovers. Keen observation is the essence of learning to make good dishes.

          I learnt Anarase from 'Sushilatai' and following her recipe, I hit success at the first instance. I learnt Patal Bhaji of Spinach from Pingale Kaku & Chakali from Tarabai. It was trial & error for many items including Dhokala but eventually learnt it's secret from Gami Aunty and my DhokaIa became the taste of the town.

          During one of my visits to Pune to my cousin, I observed that her cook Babutai was a great cook. I followed her style meticulously. My children, being Delhi born, were very much fond of Chole. I learnt to cook the best Chole from Kundanlal Halwai at Ram's thread ceremoney. Chole versus Patal Bhaji, their supremacy battle was always discussed at Lilataai 's place at Nagpur.

          I completed my college education at Nagpur while staying with Lilatai. I observed and learnt coconut rava ladoo and besan ladoo. These ladoos were in great demand along with my patent black gram usal at Haldi Kunku ceremonies of Vanita Samaj. Even the honourable Chief Justice of Supreme Court, Justice Yashwantrao Chandrachud praised these ladoos to heaven. He would look forward to having them again and again.

          My Lemon mirchi pickle was also much loved by lawyer Chitale & he would say that it made his arguments sharper in the court!

          During the Silver Jubilee year of Vanita Samaj in New Delhi, I was Vice President and Suhas Bhise was the President. I was entrusted with the task of preparing lunch for 300 guests. The lunch was a hit, particularly Masale Bhat, Patal Bhaji, mix bhajji and pachadi. The President  mischievously said that everybody remembered you for your high class food but nobody remembered me though I was the organizer. As more praise was showered on me it created few jealous enemies too.

          Today I have entered the eighty fifth year of my life. Although I have problems with my knees, I make it a point to cook my own food. Reason being my palate accepts only good taste, anything less it does not savour. Now a days, I cannot tolerate spicy and oily dishes. Simple items like Peda can give me spondylitis and smell of frying Chakali  nauseates me so I resort to simple eating & high thinking!

         I do appreciate your endeavour of carrying forward the traditional dishes to the next generation. I do not have enough words to praise you for your efforts.

          My blessings to you. Be the best in whatever you do. I believe that man learns in life through observation and imitation. Whatever I know is also somebody's gift to me. There is no learning without Guru's blessings. Even God Dattatraya had twenty four Gurus.

          The credit for my excellence in culinary art goes to my father who was my first Guru and my two sisters, Lilalai & Sushilatai.

               My salutation to the Gurus.

Mrs. Saraswati Kathalay

June.1.2021